Giris
Fibromiyalji sendromu (FMS), nedeni bilinmeyen, vücudun çesitli yerlerinde agrili noktalarin bulundugu, kronik ve yaygin bir agri sendromudur (1,2). FMSnin osteoporoz için bir risk faktörü olabilecegi öne sürülmüstür. Sedanter yasam tarzi, azalmis fiziksel aktivite ve depresyon, FMSli hastalarda kemik mineral yogunlugunun arastirilmasi fikrini ortaya koymustur (3).Obezite, önemli bir saglik ve fonksiyon bozukluklarina neden olabilen kompleks bir hastaliktir. Obezitede KMY belirgin derecede yüksektir. Yük binen kemiklerde olusan stres nedeniyle trabeküler kemik yogunlugunun arttigi, bunun yani sira yag dokusundaki steroidlerden dolasima geçen östrojenlerin de KMYun korunmasinda rolü oldugu öne sürülmektedir (4). Biz bu çalismada FMSde KMY ve obezitenin FMSli hastalarin KMY üzerine etkisini ortaya koymayi amaçladik.
Materyal ve Metot
Bu çalismaya 2003 yilinda Cumhuriyet Üniversitesi Tip Fakültesi Fiziksel Tip ve Rehabilitasyon Anabilimdali poliklinigine basvuran, 1990 ACR tani kriterlerine göre FMS tanisi alan 45 kadin hasta alindi. Çalisma için fakülte Klinik ve Ilaç Arastirmalari Yerel Etik Kurulundan onay alindi.Tüm hastalarin serumlarinda tam kan sayimi, eritrosit sedimantasyon hizi, karaciger, böbrek ve troid fonksiyon testleri, kalsiyum, fosfor, alkalen fosfataz ve parathormon çalisildi. Menopozdaki hastalar, kemik mineral yogunlugunu etkileyebilecek endokrin hastalik ya da ilaç kullanimi öyküsü olan hastalar çalisma disi birakildi. Hastalarin boy ve kilosu ölçülerek vücut kitle indeksine göre normal (VKI:18,5-25), fazla kilolu (VKI:25-30) ve obez (VKI:30-40) olmak üzere 15erli 3 gruba ayrildi.10 cmlik vizüel analog skala (VAS) ile agri siddeti sorgulandi. Hamilton Depresyon Ölçegi ile depresyon varligi arastirildi. Ölçekteki 0-13 arasi degerler normal, 14 ve üstü degerler depresyon olarak kabul edildi. Hassas noktalarin varligi dijital palpasyon ile yapildi. Kemik mineral yogunlugu ise DEXA yöntemi ile L1-4 (ön-arka) ve femurdan ölçüldü. Femur ölçümlerinden total kalça ele alindi. Elde edilen verilen bilgisayarda SPSS 11.0 for Windows programinda islendi. Istatistiksel analizler Mann Whitney U ve korelasyon analizi kullanilarak yapildi.
Sonuçlar
Çalismaya alinan hastalarin yas ortalamasi 36±6,05 (26-50) idi. Gruplar arasinda yas açisindan istatistiksel fark yoktu. Gruplara göre yas ve kilo degerleri tablo 1de gösterilmektedir.Gruplara göre kemik mineral yogunluklari tablo 2de gösterilmektedir. Yapilan istatistiksel degerlendirmede; normal ve fazla kilolu gruplar arasinda lomber ve femurda istatistiksel olarak bir fark yoktu. Normal kilolu ve obez gruplar arasinda lomber vertebrada istatistiksel bir fark yoktu. Normal kilolu grupta femur bölgesinde obez grup ile istatistiksel olarak anlamli bir düsüklük vardi. 45 hastanin 26sinda depresyon saptandi. Depresyon varliginda KMY degerlendirildiginde tüm gruplar arasinda istatistiksel olarak L1-4 ve femur bölgesinde anlamli farklilik yoktu. Ancak hastalarin KMY incelendiginde depresyon ile KMY arasinda negatif bir korelasyon saptandi (46). Kilo kontrol eden degisken olarak alindiginda istatistiksel olarak anlamlilik ortadan kalkti (5).
Tartisma
FMS kas iskelet sisteminde yaygin agri, hassas noktalarin varligi, uyku bozuklugu ve yorgunluk ile karakterize kronik bir sendromdur (5).Sweezey ve ark. FMSnin osteoporoz gelisimi için bir risk faktörü olabilecegini öne sürmüsler ve yaptiklari çalismada yaslari 33-60 arasinda degisen 24 FMSli hastanin KMYnu arastirmislardir. FMSli hastalarin KMYnu femurda osteopenik sinirlar içerisinde (36) bulmuslardir. Hastalari yaslarina göre gruplara ayirdiklarinda ise, 50-60 yas grubunda, omurgalarda osteopenik (97) durumun ilerlemis oldugunu tespit etmislerdir. Kontrol grubu ile karsilastirildiginda, bu degerleri istatistiksel olarak anlamli bulmuslardir. Bu sonuçlarin FMSli hastalarin sedanter yasam, depresyon gibi eslik eden sorunlardan kaynaklaniyor olabilecegini ifade etmislerdir (3).Erdal ve ark. yaptiklari çalismada, KMYnu lomber vertebra ve femurda anlamli derecede düsük bulmuslar ve FMSnin osteoporoz için bir risk faktörü olabilecegini belirtmislerdir. Bu çalismada hasta grubunda lomber vertebra ve femur KMY degerleri sirasiyla 0,95±9,9 gr/cm2 ve 0,92±7,6 gr/cm2 bulmuslardir. Bu degerler istatistiksel olarak anlamli bulunmustur. Lomber vertebra ve femurda KMY ile depresyon arasinda negatif bir iliski saptamislardir (6).Biz yaptigimiz çalismada; normal kilolu hastalarimizin lomber vertebra KMYnu normal sinirlar içinde, femur KMYnu osteopenik sinirlar içinde bulduk. Bu sonucumuz Sweezy ve arknin sonuçlari ile uyum göstermektedir. Ayni çalismada 50-60 yas grubunda, L1-4 lomber KMY, yine osteopenik sinirlar içinde bulunmasina ragmen, çalismamizda bu bölge KMY degerleri normal sinirlar içindedir. Çalismamizdaki ortalama yas degerinin bu çalismaya oranla daha düsük olmasi bu farki yaratmis olabilir. Gruplar arasinda yapilan istatistiksel degerlendirmede; normal ve fazla kilolu gruplar arasinda lomber vertebra ve femurda istatistiksel olarak bir fark saptamadik. Normal kilolu ve obez gruplar arasinda lomber vertebrada da istatistiksel olarak bir fark saptamadik. Femur KMY ise obez gruba göre istatistiksel anlamli ölçüde düsüktü (46)Fiziksel aktivitede azalma ve sedanter yasam tarzi, depresyon varliginda artabilir. Bu sebeple depresyonlu hastalarda KMYnun nasil etkilendigini inceledik. Lomber vertebra KMY ile depresyonun varligi arasinda negatif yönde bir iliski mevcuttu (5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40,41,42,43,44,45,46,47,48,49,50,51,52,53,54,55,56,57,58,59,60,61,62,63,64,65,66,67,68,69,70,71,72,73,74,75,76,77,78,79,80,81,82,83,84,85,86,87,88,89,90,91,92,93,94,95,96,97,98,99,100,101,102,103,104,105,106,107,108,109,110,111,112,113,114,115,116,117,118,119,120,121,122,123,124,125,126,127,128,129,130,131,132,133,134,135,136,137,138,139,140,141,142,143,144,145,146,147,148,149,150,151,152,153,154,155,156,157,158,159,160,161,162,163,164,165,166,167,168,169,170,171,172,173,174,175,176,177,178,179,180,181,182,183,184,185,186,187,188,189,190,191,192,193,194,195,196,197,198,199,200,201,202,203,204,205,206,207,208,209,210,211,212,213,214,215,216,217,218,219,220,221,222,223,224,225,226,227,228,229,230,231,232,233,234,235,236,237,238,239,240,241,242,243,244,245,246,247,248,249,250,251,252,253,254,255,256,257,258,259,260,261,262,263,264,265,266,267,268,269,270,271,272,273,274,275,276,277,278,279,280,281,282,283,284,285,286,287,288,289,290,291,292,293,294,295,296,297,298,299). Fakat kilo, kontrol eden degisken olarak alindiginda istatistiksel anlamlilik ortadan kalkti (5). Buna ragmen istatistiksel anlamliliga yakin bir deger olmasi, Erdal ve ark.in çalismasinda da depresyon ile KMY arasinda negatif iliski oldugunun bildirilmesi nedeniyle omurga KMY ile depresyon arasinda negatif bir iliski oldugu düsünülebilir. Yapilan çalismalar obezitenin KMY üzerine koruyucu etkisinin oldugunu ortaya koymustur(4). Vücut agirligina bagli olarak kemiklerde olusan stres etkisi ve subkutan yag dokusundaki steroidlerden dolasima geçen östrojenlerin bu koruyucu etkiyi sagladigi öne sürülmüstür(4,5,6,7). Literatürde fazla kilolu ve obez FMSli hastalarin KMY üzerine yapilmis çalisma mevcut degildir. Çalismamizda FMSli hastalarda agirlik arttikça KMYunda artis ortaya çikti ve normal kilolu hastalarimizda normal sinirlar içine yükseldigi gözlendi. Bu da obezitenin KMYnu koruyucu etkisinin FMSli hastalarda da devam edebildiginin bir göstergesi olarak düsünülebilir. FMSli hastalarin KMY üzerinde yapilan çalisma sayisi henüz çok fazla degildir. Ancak yapilan çalismalar ve bizim çalismamizin sonucu FMSli hasta gruplarinda KMYnun özellikle femurda osteopenik sinirlar içinde bulundugu görülmektedir. Ancak her üç çalismada da lomber vertebra KMY normal sinirlar içinde çikmistir. Bu konularin, daha fazla sayida hasta ve bu hastalarda KMY üzerine etkili olabilecegi düsünülen büyüme hormonu, insulin benzeri büyüme faktörü-1 gibi hormon veya hormon aracilarinin düzeylerini de içeren daha detayli protokollerin bulundugu çalismalarla desteklenmesi gerektigi düsünülebilir.