GIRIS VE AMAÇ

Osteoporoz düsük kemik kütlesi ve kemik mikroyapisinin bozulmasi sonucu kirilganliginin ve kirik olasiliginin artmasi ile karakterize sistemik bir iskelet hastaligidir (1). Hastaligin ileri evrelerinde bel agrisi, fraktürler, boy kisalmasi, iskelet deformiteleri (kifoz ya da kifoskolyoz), boyun agrisi (servikal lordozun artmasi nedeniyle), abdominal agri, barsak aliskanliklarinda degismeler ve nadiren kisitlayici akciger hastaliklari görülebilir (2-4). Postmenopozal beyaz irk kadinlarinin % 21-30’unda osteoporoz, % 51’inde ise düsük kemik kütlesi oldugu bildirilmistir (5). Kemik mineral yogunlugunda (KMY) azalma kemik kirilganliginin en önemli risk faktörüdür(6). Osteoporoz günümüzde tedavi edilebilmektedir. Postmenopozal kadinlarda KMY düsük ve fraktür riski varsa ilaç tedavisi önerilmektedir (5). Osteoporoz tedavisinde amaç sadece semptomatik olarak agriyi azalmak degil, mekanik dayanikliligi olan kemik kütlesini artirmak ve kirik esiginin üzerine çikarmaktir. Bu yolla osteoporozun önlenmesi ve proçesin geri döndürülmesi ve sonuçta yasam kalitesinin artirilmasi amaçlanir (7). Osteoporozun medikal tedavisi geleneksel olarak kalsiyum, D vitamini, bifosfonatlar ve kalsitoninlerle yapilmaktadir. Kemigin ana yapi taslarini kollagen ve kalsiyum olusturmaktadir. Günlük dietle 800 mg üzerinde kalsiyum alimi olasi degildir (8). Ayrica gidalardan alinan kalsiyumun biyoyararlanimi yaklasik % 30’dur. Kadinlarin özellikle perimenopozal dönemde kalsiyum alimi daha da az olmaktadir (9,10). Bu nedenle osteoporoz tedavisinde ek kalsiyum verilmesi önerilmektedir. Bifosfonatlar pirofosfatlarin stabil analoglaridir. Kemik apetitlerine güçlü afinite gösterirler. Osteoklastlarin aktivitelerini azaltip, apoptozlarini artirirlar (11). Kalsitonin 32-aminoasidden olusan dogal bir peptiddir. Spesifik reseptörler üzerinden etkisini göstererek osteoklastik aktiviteyi güçlü sekilde önler. Uzun yillardir osteoporoz tedavisinde kullanilmaktadir (12,13). Vitamin D kalsiyum ve fosforun barsaklardan ve kalsiyumun böbreklerden emilimini artirir. Bu nedenle kemik mineralizasyonuna katkida bulunur (6).Bu çalismada, osteoporoz tedavisinde kullanilan degisik tedavi protokollerinin etkinliklerinin karsilastirilmasi amaçlanmistir.

GEREÇ-YÖNTEM

1998-1999 yillari arasinda Karadeniz Teknik Üniversitesi Tip Fakültesi Hastanesi Fiziksel Tip ve Rehabilitasyon Anabilim Dali Polikliniginde osteoporoz tanisi alan 153 kadin hasta çalismaya alindi. Her olgunun öyküsü alindi ve fizik bakisi yapildi. Hastalardan rutin laboratuvar tetkikleri istendi. Laboratuar incelemelerinde romatolojik ve diger hastaliklari dislamak için tam kan sayimi, eritrosit sedimentasyon hizi, BUN, açlik kan sekeri, kreatinin, ürik asid, SGOT, SGPT, alkalen fosfataz, kalsiyum, fosfora bakildi. Kronik hastaligi olan (kronik hepatit, renal hastalik, malignansi, enflamatuar barsak hastaligi, paratiroid disfonksiyonu, adrenal ve solunum yolu rahatsizliklari, hipertiroidi) olgular çalisma disi birakildi. Hastalara öykülerinde yasi, kilosu, boyu, meslegi, kaç yildir menopozda oldugu, geçirdigi ve geçirmekte oldugu hastaliklar, kullandigi veya kullanmakta oldugu ilaçlar, aliskanliklari, dogum sayisi ve kirik öyküsü soruldu.Ölçüm lomber omurgadan antero-posterior olarak Hologic 2000 DEXA cihazi kullanilarak yapildi. Ölçüm L5 düzeyinden baslatildi ve serbest kotlar görüntüye girinceye kadar L1, L2, L3, L4 vertebralari içine alacak sekilde sürdürüldü. Hastanin kemik yogunlugu T skoru (30 yas) ve Z skor (kendi yas grubu) ile karsilastirildi. Çekim süresi yaklasik olarak 2 dakika ve alinan radyasyon dozu 3 mremden azdi.KMY ölçümü sonucu osteoporoz tanisi alan ve eslik eden baska hastaligi bulunmayan 153 hasta rastgele 4 gruba ayrildi. Hastalara bir yil süre için asagidaki medikal tedavilerden biri uygulandi.Hastalardan 1. gruba, kalsitonin nasal sprey 200 IU/gün ve 1000 mg/gün elementer kalsiyum 2. gruba, alendronat 10 mg/gün ve 1000 mg/gün elementer kalsiyum, 3. gruba, etidronat disodyum 400 mg/gün 15 gün, daha sonra 2.5 ay süreyle 1,25 dihidroksi vitamin D (kalsitriol) 0.50 mcg/gün ve 1000 mg/gün elementer kalsiyum, (siklus 3 aylik periyodlarla 4 kez tekrarlandi) ve 4. gruba ise kalsitonin nasal sprey 200 IU/gün, 1a hidroksi vitamin D (alfakalsidiol) 0.50 mcg/gün ve 1000 mg/gün elementer kalsiyum uygulandi.Medikal tedavinin yaninda hastalara egzersizin önemi vurgulandi, yürüme kosma ve yüzme gibi egzersizler önerildi, bel ve sirt için izometrik germe egzersizleri gösterildi.Hastalar 6 aylik periyodlar seklinde kontrole çagrildi. 6. ayda laboratuar tetkikleri tekrarlandi. Hastalarin yakinmalarinda artma yada azalma not edildi. Ayrica kapsamli fizik inceleme yapildi. Bir yili dolduran hastalarin KMY ölçümü yinelendi. Verilerin istatistiksel analizinde yas, t ve z degerleri gibi ölçümsel degerler açisindan 4 tedavi grubu tek yönlü varyans analizi kullanilarak karsilastirildi. Her bir gruptaki bireylerin tedaviden yararlanma düzeylerini degerlendirmek için tedavinin baslangicindaki ve kontroldeki degerleri paired-t test kullanilarak karsilastirildi. Veriler (Ortalama±standart sapma) olarak ifade edildi.

BULGULAR

Hastalardan hiçbirinde ilaçlarin birakilmasini gerektirebilecek ciddi yan etki gözlemlenmedi. Gruplarin yas ortalamasi dagilimi benzerdi. Hastalarin yas ortalamasi tablo 1’de verilmistir. Tedavi öncesi her 4 grupta DEXA ile degerlendirilen kemik yogunluklari istatistiksel olarak birbirine benzerdi. Gruplarin tedavi öncesi ve sonrasi vertebra T ve Z degerleri tablo 2’de sunulmustur.